'De wereld van gisteren, herinneringen van een Europeaan' van de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig is één van de mooiste autobiografieën die ik ooit gelezen heb.
Onvergetelijke herinneringen zijn het aan de op - en neergang van het liberale
Europa, de tijdsgeest, de steden, de cultuur, de vrijheid van denken en
reizen, ... Vooruitgang en een onwrikbaar
vertrouwen in de toekomst waren het motto.
W.O. I vernietigde dit Europa van
zekerheden en machtige staten voorgoed. Daarna kwam de
desillusie. De onomkeerbare terugval, de normvervaging en frustraties
bij de Duitse en Oostenrijkse bevolking. De latere opkomst van het
nationalisme, in een door armoede en wantrouwen geplaagd Duitsland, was
de reactie van een volk dat terug verlangde naar orde en rust. De
angst, afschaffing van vrije meningsuiting, rassenhaat en geweld werden
geruisloos de norm. Vlak voor
het uitbreken van W.O. II werpt Stefan Zweig na een rondreis zijn blik en hoop op
Brazilië:
 |
| Rio de Janeiro met uitzicht op de Suikerberg tijdens de jaren dertig (Foto: O Rio de Janeiro Que Não Vivi) |
"Een niet minder enorme indruk, een niet minder grote belofte
betekende Brazilië voor mij, dat door de natuur zo rijk bedeelde land
met de mooiste stad op aarde, dat land waarvan de reusachtige afstanden
ook nu nog niet helemaal overbrugd zijn door treinen of wegen, en zelfs
niet door het vliegtuig. Hier was het verleden zorgvuldiger bewaard dan
in Europa zelf, hier heerste nog niet de zedenverruwing die de Eerste
Wereldoorlog had meegebracht in de geest van de volkeren. De mensen
leefden hier vreedzamer naast elkaar, hoffelijker, minder vijandig dan
bij ons was hier zelfs de omgang tussen de meest verschillende rassen.
Hier was de ene mens niet van de andere gescheiden door absurde
theorieën van bloed en stam en afkomst; hier kon je, zei een merkwaardig
voorgevoel je, nog in vrede leven, hier lag de ruimte, om elk armzalig
korreltje waarvan de staten in Europa elkaar bevochten en de politici
bakkeleiden, in nog niet gemeten omvang klaar voor de toekomst. Hier
wachtte het land nog op de mens opdat hij het zou gebruiken en vullen
met zijn aanwezigheid. Hier kon wat Europa aan beschaving had
voortgebracht zich in nieuwe en andere vormen op imposante wijze
voortzetten en ontwikkelen. Ik had, met ogen die verblijd waren door de
duizendvoudige schoonheid van deze nieuwe natuur, een blik in de
toekomst geworpen."
Stefan Zweig, De wereld van gisteren, herinneringen van een Europeaan, Amsterdam, 1990, p. 384-385.
